Grzyby domowe w zawilgoconych budynkach

*****
Artykuł dotyczy korozji biologicznej w zawilgoconych budynkach. Przedstawiono przyczyny zagrzybienia i porażenia budynków przez grzyby. Wymieniono właściwości elementów grzybów domowych oraz warunki ich występowania.

Household fungi in damp buildings

The article concerns biological corrosion in damp buildings.
The causes of fungi and fungal infestation of buildings were presented. The properties of the elements of household fungi and the conditions of their occurrence are listed.
*****

Przebieg procesu destrukcji konstrukcji wywołanej przez czynniki biologiczne uzależniony jest z jednej strony od metabolizmu organizmów powodujących degradację – pierwotnego (materiał stanowi źródło pożywienia) oraz wtórnego (materiał stanowi środowisko narażone za działanie wydzielin czynników biologicznych), z drugiej zaś od warunków wymaganych do rozwoju życia biologicznego, przede wszystkim temperatury oraz wilgotności środowiska (w tym wilgotności wywoływanej przez same organizmy). Najczęściej rozwój tzw. różnorodności biologicznej w budynku dotyczy grzybów pleśniowych [2], które nie wymagają tak dużej ilości pożywienia jak grzyby domowe.

Grzyby domowe z reguły występują w obiektach wzniesionych wiele (dziesiątki lub setki) lat temu lub mocno zaniedbanych, o dużej ilości elementów drewnianych – konstrukcyjnych lub stanowiących wyposażenie budynku [1]. Grzybami domowymi określa się grupę grzybów rozwijających się na drewnie w budynkach oraz powodujących ich rozkład, czyli zgniliznę (FOT. główne).

Niektóre gatunki grzybów domowych mogą występować również poza budynkami, np. na składach drewna, słupach, mostach, podkładach kolejowych, w kopalniach itp. [1, 3]. Najpopularniejsza, a zarazem najbardziej praktyczna pod kątem wykonywania ekspertyz mykologiczno-budowlanych klasyfikacja dzieli grzyby na trzy grupy [1, 4]:

• sprzężniaki (Zygomycota), których zarodniki powstają wegetatywnie oraz generatywnie. Do tej grupy zalicza się wiele gatunków grzybów strzępkowych,
• workowce (Ascomycota) rozmnażające się w dwóch etapach: workowym i konidialnym. Ich owocniki są bardzo małe, przez co bardzo rzadko możliwa jest ich identyfikacja makroskopowa (gołym okiem). Do tej klasy grzybów należą np. grzyby wywołujące siniznę drewna oraz liczne gatunki grzybów pleśniowych,
• podstawczaki (Basidiomycota) – do których należą grzyby domowe – o charakterystycznych elementach, jakimi są grzybnia, sznury oraz owocniki. Liczba oznaczonych gatunków podstawczaków wynosi ok. 40 tys. W obiektach budowlanych najczęściej spotyka się ok. 40 gatunków, które zazwyczaj identyfikuje się makroskopowo.

Z biologicznego punktu widzenia zagrzybianie i porażenie budynków przez grzyby może nastąpić w wyniku [5]:

• przeniesienia zarodników grzyba na skutek ruchów powietrza,
• wbudowania drewna porażonego przez grzyby podczas wadliwego składowania,
• składowania w pomieszczeniach zakażonego drewna opałowego,
• stosowania do budowy zagrzybionych cegieł, gruzu lub podsypki,
• zawleczenia do budynku utworów grzyba przez ludzi i zwierzęta,
• zbudowania obiektu na zagrzybionym, nieodkażonym podłożu,
• przerastania grzybni przez mur z zagrzybionego obiektu.

Najczęstszą drogą dostawania się zarodników grzybów domowych do budynków jest droga powietrzna (anemochoria). Szybkość opadania zarodników w powietrzu dochodzi do 0,55 cm/s, a dzięki właściwościom elektrostatycznym przylegają one warstwami do elementów budowlanych.

Kolejnym etapem jest przejście ze stanu anabiozy do stanu aktywnego, czyli infekcja drewna lub innych materiałów organicznych. Oznaką infekcji jest kiełkowanie zarodników oraz (początkowo) spęcznienie wynikające z pobrania wilgoci.

W dalszym etapie następuje pozyskiwanie stymulatorów kiełkowania, tj. przede wszystkim węglowodanów, aminokwasów oraz dwutlenku węgla. Następnie następuje przejście od kiełkowania do rozwoju cudzożywnego, czyli pobierania substancji pokarmowej z podłoża. To prowadzi do tworzenia się strzępków penetracyjnych, a po nich strzępków wyspecjalizowanych: przylg (appresorium), ssawek (haustoria) oraz chwytników (rhizoidy). Strzępki, rozrastając się, tworzą grzybnię, która pobiera pożywienie z materiałów organicznych [1].

Co sprzyja rozwojowi grzybów, w tym grzybów domowych?

Literatura

1. Karyś J., „Mikroorganizmy zdolne do rozwoju w obiektach budowlanych”, [w:] Karyś J. (red.) „Ochrona przed wilgocią i korozją biologiczną w budownictwie”, Grupa MEDIUM, Warszawa 2014, s. 35–49.
2. Monczyński B., „Cele oraz kontrola renowacji antypleśniowej w zawilgoconych pomieszczeniach” IZOLACJE, 9/2021, 120–125
3. Ważny J., „Oznaczanie grzybów domowych – przewodnik”, Arkady, Warszawa 1963.
4. Zyska B., „Biologia drobnoustrojów”, [w:] Zyska B., Żakowska Z. (red.), „Mikrobiologia materiałów”, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2005, s. 15–88.
5. Krajewski A., Witomski P., „Ochrona drewna – surowca i materiału”, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2023.
6. Zyska B., Zagrożenia biologiczne w budynku, Arkady, Warszawa 1999.
7. Grzywacz A., „Zgnilizny drewna”, [w:] Mańka M., Grzywacz A. (red.), „Fitopatologia leśna,” Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań 2023, s. 559–608.
8. Ważny J., „Mikroorganizmy rozwijające się w budynkach”, [w:] Ważny J., Karyś J. (red.), „Ochrona budynków przed korozją biologiczną”, Arkady, Warszawa 2001, s. 52–90.